Biznes w Maroku

Maroko to piąta co do wielkości gospodarka w Afryce. Kraj ten stanowi naturalny pomost pomiędzy Europą a kontynentem afrykańskim, jest swoistą „bramą” do państw Maghrebu. Polityka prowadzona przez Maroko jest przyjazna biznesowi, znosi bariery formalne, tworząc sektorowe ekosystemy i oferując zachęty dla inwestorów. Współpraca między Polską a Marokiem rozwija się dynamicznie, a wartość wymiany handlowej wciąż rośnie.

Ogólna charakterystyka

Królestwo Maroka położone jest w północno-zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim i Morzem Śródziemnym. Na wschodzie graniczy z Algierią (granica zamknięta od 1994 roku), na południu de facto z Mauretanią poprzez terytorium Sahary Zachodniej, a na północy z hiszpańskimi enklawami Ceutą i Melillą. Maroko zajmuje powierzchnię 446,55 tys. km2 (710,85 tys. km2 z Saharą Zachodnią, która znajduje się pod administracją Maroka). Stolicą administracyjną kraju jest Rabat, stolicą ekonomiczną Casablanca.

Według danych Banku Światowego, w 2021 r. populacja Maroka wyniosła ponad 37 milionów osób. 99,1% ludności kraju stanowią Arabowie i Berberowie. Religią państwową jest islam, który wyznaje 98,7% mieszkańców Maroka. Językiem urzędowym jest język arabski oraz tamazight, jeden z języków berberskich. W biznesie, dyplomacji oraz administracji państwowej używany jest głównie język francuski. Do największych miast Maroka należą Casablanca, Fez, Tanger, Marrakesz, Rabat, Salé, Meknes, Oujda, Agadir, Tetouan.

Podstawowe informacje gospodarcze

W 2021 r. PKB Maroka wyniosło 142,87 mld USD, a PKB per capita 3 790 USD. Tym samym Maroko zajmuje obecnie piąte miejsce w rankingu największych gospodarek kontynentu.

Osiągnięcia gospodarcze Maroka w ostatnich latach były spowodowane m.in. wynikiem realizowanych reform i strategii sektorowych (turystyka, przemysł, rolnictwo, rzemiosło) mających na celu wzmocnienie ram makroekonomicznych, zwiększenie konkurencyjności gospodarki, zdywersyfikowanie źródeł wzrostu gospodarczego, tworzenie nowych miejsc pracy i rozszerzenie marokańskiej oferty eksportowej. Kontynuowana modernizacja i rozbudowa infrastruktury gospodarczej przyczyniły się do poprawy wyników sektorów tradycyjnych oraz do zdynamizowania nowych branż o wysokiej wartości dodanej (technologie informacji i komunikacji, przemysł samochodowy, podwykonawstwo dla przemysłu elektronicznego i lotniczego). Wysiłki marokańskiego rządu skierowane są głównie na wspieranie wzrostu gospodarczego oraz przyśpieszenie tempa realizacji reform i strategii sektorowych m.in. dla poprawy konkurencyjności i atrakcyjności inwestycyjnej krajowej gospodarki. Bardzo ważnym aspektem jest tworzenie nowych miejsc pracy; społeczeństwo marokańskie jest bardzo młode i w najbliższych latach około półtora miliona Marokańczyków wejdzie w wiek produkcyjny. Stopniowa liberalizacja gospodarki realizowana jest w ramach umów o wolnym handlu (w tym z UE).

Główne sektory gospodarki

Udział sektorów w gospodarce rozkłada się następująco: usługi – 56%, przemysł – 30%, rolnictwo – 14%.

Sektor rolny

Obszary uprawne są szacowane na ok. 9 mln ha, co stanowi ok. 12,5% powierzchni kraju. Głównymi produktami są m.in. zboża, cytrusy i oliwki. Ważną częścią rolnictwa marokańskiego jest hodowla – owiec, baranów, kóz, drobiu. Głównym producentem zbóż (ok. 40% całości produkcji) są trzy regiony: Marrakech-Tensift-Alhaouz, Doukkala-Abda i Chaouia-Ouardigha. Należy zauważyć, że z uwagi na niewydolną produktywność produkcja zbóż nie pokrywa zapotrzebowania, zwłaszcza w ostatnich latach dotkliwej suszy. W 2022 Maroko importowało ok. 10 mln ton zbóż w tym ok. 5 mln ton pszenicy.

Sektor przemysłowy

Główną gałęzią sektora przemysłowego jest przemysł wydobywczy. Maroko eksploatuje bogate złoża fosforytów oraz produkuje kwas fosforowy i nawozy fosforowe.

W celu rozwoju sektora przemysłowego władze opracowały Pakt Krajowy Rozwoju Przemysłu. Aby realizacja założonych celów była spójna, sygnatariuszami Paktu zostali również przedstawiciele przedsiębiorców. Za priorytetowe uznano takie gałęzie przemysłu jak samochodowy, lotniczy, elektroniczny, odzieżowy i spożywczy. Za cele postawiono sobie wzmocnienie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, polepszanie klimatu gospodarczego, a także kształcenie.

Sektor usług

W sektorze usług główną rolę odgrywa turystyka. Zgodnie z założeniami turystyka ma zostać motorem napędowym gospodarki Maroka. Kraj chce stać się jedną z dwudziestu najpopularniejszych destynacji turystycznych na świecie. W celu przyciągnięcia inwestycji zagranicznych władze marokańskie wprowadziły szereg zachęt, jak np. zwolnienia podatkowe na sprzęt niezbędny do rozbudowy i rozwoju infrastruktury turystycznej. Inwestorzy, którzy zamierzają angażować się w ten sektor, mogą podpisać umowę z władzami krajowymi, dzięki której będą mogli uzyskać wsparcie ze strony państwa. Sektor turystyczny został bardzo dotknięty pandemią Covid. W latach 2020-2022 Maroko prowadziło bardzo restrykcyjną politykę sanitarną, gdzie bezpieczeństwo Monarchy i obywateli było ważniejsze od biznesu i utrzymania operatorów branży turystycznej.

Główne bogactwa naturalne

Do głównych eksploatowanych surowców mineralnych należą: fosforyty, baryt, fluoryt, sól, bentonit, cynk, ołów, miedź, mangan, żelazo. Maroko jest trzecim światowym producentem i pierwszym eksporterem fosforytów. Ocenia się, że marokańskie zasoby tego surowca stanowią 60% rezerw światowych. Kraj ten dysponuje też zasobami ryb. Najbardziej zarybione są wybrzeża Sahary Zachodniej i tam odnotowuje się największe połowy, inwestycje w zakłady przetwórstwa.

Handel zagraniczny

Obroty handlowe ogółem

W 2021 r. wartość marokańskiego eksportu wyniosła 36,6 mld USD. Głównymi towarami eksportowymi były:

1. Nawozy
2. Pojazdy drogowe
3. Urządzenia elektryczne
4. Warzywa i owoce
5. Odzież i dodatki odzieżowe

Do głównych kierunków eksportowych Maroka należały: Hiszpania, Francja, Włochy, Indie, Brazylia.

W 2021 r. wartość marokańskiego importu wyniosła 58,7 mld USD. Głównymi towarami importowanymi do kraju były:

1. Pojazdy drogowe
2. Ropa naftowa, produkty naftowe
3. Urządzenia elektryczne
4. Przędza włókiennicza, tkaniny, gotowe artykuły
5. Zboża i przetwory zbożowe

Do głównych kierunków importowych należały: Hiszpania, Chiny, Francja, Stany Zjednoczone, Turcja.

Obroty handlowe z Polską

W 2022 r. eksport z Polski do Maroka osiągnął wartość 654 mln EUR. Od lat sprzedaż towarów z naszego kraju rośnie, przy czym dynamika wzrostu była wyższa w ciągu ostatnich trzech lat. W 2020 roku eksport do Maroka wyniósł 385 mln EUR, a w 2021 r. – 544 mln EUR.

Do najczęściej eksportowanych z Polski grup towarowych należą:

1. Pojazdy maszynowe oraz ich części i akcesoria
2. Kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne; ich części
3. Zboża
4. Maszyny i urządzenia elektryczne oraz ich części; rejestratory i odtwarzacze dźwięku, rejestratory i odtwarzacze obrazu i dźwięku oraz części i akcesoria do tych artykułów
5. Wyroby z metali

Uwaga: Najczęściej eksportowane towary są liczone na podstawie średniej eksportu z ostatnich 5 lat. Wzrost eksportu zboża jest wyraźny od 2020 roku, naznaczonego suszą w Maroku, istotny wpływ na tę pozycję towarową ma wojna na Ukrainie.

W 2022 r. import towarów z Maroka do Polski osiągnął wartość 972 mln EUR. Podobnie jak w przypadku eksportu, wartość importu wciąż wzrasta. W 2020 r. wynosiła 543 mln EUR, a w 2021 r. – 737 mln EUR.

Do najczęściej importowanych do Polski grup towarowych w 2022 r. należały:

1. Odzież i dodatki odzieżowe
2. Pojazdy maszynowe oraz ich części i akcesoria
3. Warzywa i owoce
4. Maszyny elektryczne, aparatura
5. Rudy metali, żużel i popiół

Uwaga: Najczęściej importowane towary są liczone na podstawie średniej importu z ostatnich 5 lat.

Mocne i słabe strony rynku

Potencjał biznesowy

• Państwo o dość wysokiej stabilności politycznej szukające dywersyfikacji handlowej względem swoich dotychczasowych głównych partnerów ekonomicznych (Francja, Hiszpania, Niemcy)
• Przejrzyste procedury dotyczące wymiany handlowej. Elektroniczny obieg dokumentacji tranzytowej PortNet, narzędzie do weryfikacji taryf celnych w systemie ADIL
• Udogodnienia i zachęty związane z otwieraniem i prowadzeniem działalności: „Jedno okienko”, strefy bezcłowe.
• Doskonała infrastruktura; port Tanger Med (7,2 mln TEU w 2021 r.) – największy w Afryce oraz w basenie Morza Śródziemnego, 3000 km autostrad, pierwsza szybka kolej w Afryce – Al Boraq.
• Rynek naturalnie nastawiony na wymianę handlową z Europą i otwarty regulacyjnie na handel z państwami Unii Europejskiej
• Państwo o popycie średniego kraju europejskiego w bezpośrednim sąsiedztwie Europy i z silnym wzrostem demograficznym
• Wschodzący rynek o średnim stopniu industrializacji i dość wysokiej kulturze pracy
• Profil popytu na produkty, usługi i inwestycje dostosowany do obecnych możliwości polskiego przemysłu o średniej intensywności technologicznej

Ryzyka biznesowe

• Rynek wymagający kompetencji międzykulturowych w biznesie
• Relatywnie niska znajomość polskiego produktu i brandu
• Specyfika regulacyjna wymagająca ostrożnego poruszania w obszarach inwestycji, płatności oraz zatrudnienia
• Problemy z płatnościami – sugerowane zabezpieczenie transakcji
• Stale rosnąca konkurencja dla polskich produktów (Turcja, Chiny etc.)

Kultura biznesu

Większość niepowodzeń biznesowych na rynkach Maghrebu wynika z nieznajomości zwyczajów mieszkańców regionu. Poznanie kultury biznesu charakterystycznej dla danego kraju jest kluczowe dla osiągnięcia sukcesu biznesowego.

Najważniejsze uwarunkowania

Maroko jest krajem muzułmańskim i kwestia religii jest sprawą istotną, dlatego ważne jest, by odnosić się do tematu z szacunkiem w słowach, poprzez ubiór i gesty. Relacje biznesowe buduje się latami, a wymierne efekty występują zwykle po dłuższym czasie. Marokańscy biznesmeni mówią zwykle po francusku, a na północy po hiszpańsku, coraz więcej z nich włada także językiem angielskim. Są przyjaźnie nastawieni do Europejczyków i chętnie nawiązują kontakty z cudzoziemcami. W Maroku obowiązuje francuski (czyli rozbudowany) model administracji i przetargów publicznych.

Umawianie spotkań

Marokańczycy mają bardzo luźne podejście do punktualności. Na spotkania należy przybyć na czas, ale trzeba liczyć się z tym, że marokański partner się spóźni lub nawet przesunie spotkanie w ostatniej chwili. Należy nie przyjmować tego jako zachowanie niegrzeczne. Spotkanie należy planować z wyprzedzeniem, ale dobrze przypomnieć o nim przed wskazaną datą. Nie należy planować spotkań w okresie miesiąca Ramadanu – w tym czasie rozmowy biznesowe czy zawieranie umów jest bardzo mocno ograniczone.

Powitanie i tytułowanie

Podczas powitania zwykle następuje podanie ręki, choć osoby różnej płci często poprzestają na skinieniu głowy. Osoby, które dobrze się znają, zwykle ściskają się, imitując 3-krotne całowanie w policzek. Do osób nowych zwracamy się Pan/Pani. Wizytówki powinny być przygotowane w języku francuskim lub arabskim.

Przyjęcia oficjalne i towarzyskie

W przypadku zaproszenia do domu należy przy wejściu zdjąć buty. Zaproszenie na przyjęcie nie musi automatycznie oznaczać zaproszenia osoby towarzyszącej. Trzeba być przygotowanym na jedzenie ze wspólnego talerza. W przypadku jedzenia dłonią należy unikać lewej, uważaną w islamie za nieczystą.

Ubiór

Dla obu płci obowiązuję stroje formalne, stonowane, zarówno na spotkaniach biznesowych, jak i towarzyskich.

Rozmowy i zachowania negocjacyjne

Spotkania negocjacyjne mogą być przerywane z powodu innych pojawiających się kwestii. Agenda negocjacyjna nie jest z góry ustalona i można się spodziewać wydłużenia procesu. Nie należy stawiać partnera marokańskiego w sytuacji niewygodnej, np. obnażając jego niewiedzę. Dla Marokańczyka będzie to obraźliwe, ponieważ zostanie postawiony w negatywnym świetle przed innymi uczestnikami spotkania.

Gestykulacje i zachowanie publiczne

Marokańczycy przekrzykują się na spotkaniach, dlatego warto zadbać o to, żeby zostać na spotkaniu usłyszanym i zrozumianym. Osoby najważniejsze i najstarsze na spotkania powinny uzyskać specjalny posłuch wśród zgromadzonych.

Wręczanie i przyjmowanie upominków

W przypadku pierwszych oficjalnych spotkań biznesowych nie praktykuje się upominków, natomiast drobne upominki są mile widziane podczas spotkań towarzyskich. Nie należy dawać prezentów w postaci alkoholu.

Korespondencja

Marokańczycy często nie odpowiadają na korespondencję (zwłaszcza e-maile), dlatego warto zadbać o kontakty bezpośrednie, a przynajmniej przypominać się po wysłaniu wiadomości. Obowiązują standardowe sformułowania grzecznościowe. Marokańskie firmy, nawet poważne, często nie mają profesjonalnych domen internetowych, preferowany jest kontakt telefoniczny lub przez komunikatory typu WhatsApp.

Nawiązywanie kontaktów

Marokańczycy w pierwszych kontaktach z rezerwą podchodzą do nieznajomych, dlatego ważne jest pierwsze wrażenie. Jeśli należą do wysokiej sfery towarzysko-ekonomicznej, mogą nie chcieć spoufalać się przy pierwszych spotkaniach.

Co zawrzeć w prezentacji firmy

Warto zawrzeć, jeśli się posiada, referencje projektów z Maghrebu, Francji lub Hiszpanii. Niedopuszczalne jest, aby podczas prezentacji pokazać mapę Maroka bez Sahary Zachodniej albo pokazywać oba terytoria rozdzielone granicą. Może to spowodować zerwanie spotkania i negocjacji.

Więcej o Maroku przeczytasz w dziale Kierunki eksportu

Źródło: Raport PAIH „Maroko – przewodnik po rynku”, materiały PAIH, Export Intelligence, webinarium PAIH „Biznes w Maroku i Algierii”, Informator Ekonomiczny MSZ.